Khớp thái dương hàm là gì
Cấu tạo và chức năng của khớp thái dương hàm
Khớp thái dương hàm là một trong những khớp phức tạp nhất trong cơ thể, kết nối xương hàm dưới (mandible) với xương thái dương của sọ (temporal bone). Khớp này có cấu trúc và chức năng đặc biệt để thực hiện nhiều chuyển động phức tạp như nhai, nói, và ngáp.
Thành phần cấu tạo của khớp thái dương hàm bao gồm
- Đĩa Khớp (Articular Disc): Là một miếng sụn nằm giữa xương hàm dưới và xương thái dương, giúp phân tán lực và tạo điều kiện cho sự chuyển động trơn tru.
- Đầu Xương Hàm (Condyle): Phần tròn của xương hàm dưới nằm trong hõm khớp của xương thái dương.
- Hõm Khớp (Articular Fossa): Là phần hõm của xương thái dương nơi đầu xương hàm nằm vào.
- Bao Khớp (Joint Capsule): Một túi mô bao quanh khớp, chứa dịch khớp để bôi trơn và nuôi dưỡng khớp.
Chức năng của khớp thái dương hàm
Khớp thái dương hàm rất quan trọng vì nó cho phép thực hiện các hoạt động hàng ngày như ăn uống, nói chuyện, và biểu đạt cảm xúc thông qua các chuyển động hàm. Bất kỳ rối loạn nào ảnh hưởng đến khớp này đều có thể gây ra đau và cản trở các chức năng cơ bản.
- Di Chuyển Lên Xuống: Giúp mở và đóng miệng.
- Di Chuyển Sang Hai Bên: Giúp nhai và xé thức ăn.
- Di Chuyển Trước Sau: Giúp đẩy hàm ra trước và kéo hàm về sau.
Viêm khớp thái dương hàm là gì
Viêm khớp thái dương hàm (temporomandibular joint disorder – TMJ) là một tình trạng gây đau và rối loạn chức năng ở khớp thái dương hàm và các cơ xung quanh. Khớp thái dương hàm là khớp nối giữa xương hàm dưới và xương thái dương của sọ, cho phép hàm di chuyển lên xuống và sang hai bên, giúp chúng ta nói, nhai và ngáp.
Nguyên Nhân Dẫn Đến Viêm Khớp Thái Dương Hàm
Chấn Thương
Chấn thương vùng hàm hoặc đầu có thể gây tổn thương trực tiếp đến khớp thái dương hàm. Một cú va đập mạnh, tai nạn giao thông, hoặc cú ngã có thể làm lệch khớp, làm tổn thương sụn và dây chằng xung quanh. Khi khớp bị tổn thương, viêm nhiễm và sưng tấy có thể xảy ra, dẫn đến đau và hạn chế chức năng của khớp. Chấn thương còn có thể gây ra sự mất cân bằng trong cách khớp hoạt động, gây áp lực không đều lên các phần khác nhau của khớp, làm tăng nguy cơ viêm và đau mãn tính.
Thói Quen Xấu
Nghiến răng hoặc siết chặt hàm là thói quen xấu có thể gây căng thẳng quá mức lên khớp thái dương hàm và các cơ xung quanh. Khi nghiến răng hoặc siết chặt hàm liên tục, lực mạnh này có thể làm mòn sụn khớp, gây viêm và đau. Thói quen nhai kẹo cao su quá nhiều hoặc nhai một bên hàm cũng có thể dẫn đến việc sử dụng quá mức các cơ và khớp, gây ra viêm và đau do sự mệt mỏi và căng thẳng liên tục trên các cấu trúc này.
Viêm Khớp
Các loại viêm khớp như viêm khớp dạng thấp (rheumatoid arthritis) hoặc thoái hóa khớp (osteoarthritis) có thể ảnh hưởng đến khớp thái dương hàm. Viêm khớp dạng thấp là một bệnh tự miễn dịch, trong đó hệ miễn dịch tấn công các khớp, gây viêm và sưng tấy. Thoái hóa khớp là sự mòn dần của sụn khớp do tuổi tác hoặc sự sử dụng quá mức, dẫn đến đau và cứng khớp. Cả hai loại viêm khớp này đều có thể làm tổn thương khớp thái dương hàm, gây ra viêm và đau mãn tính.
Căng Thẳng
Căng thẳng tâm lý và căng thẳng cơ thể đều có thể góp phần vào viêm khớp thái dương hàm. Khi căng thẳng, nhiều người có thói quen siết chặt hàm hoặc nghiến răng, dẫn đến căng thẳng cơ bắp xung quanh khớp. Căng thẳng cơ bắp liên tục này có thể gây viêm và đau khớp, làm tăng nguy cơ phát triển các vấn đề về khớp thái dương hàm. Ngoài ra, căng thẳng cũng có thể làm giảm khả năng tự phục hồi của cơ thể, làm cho các triệu chứng viêm khớp kéo dài và trở nên nặng hơn.
Mất Cân Bằng Cấu Trúc
Các vấn đề về cấu trúc của hàm và khớp cũng có thể dẫn đến viêm khớp thái dương hàm. Các vấn đề như lệch hàm, mất răng hoặc sai lệch cấu trúc do di truyền có thể làm thay đổi cách khớp thái dương hàm hoạt động, gây áp lực không đều và dẫn đến viêm. Khi khớp không hoạt động một cách cân bằng, sự mệt mỏi và căng thẳng sẽ gia tăng, làm tăng nguy cơ viêm và đau.
Bệnh thoái hóa khớp và viêm khớp thái dương hàm
Thoái Hóa Khớp
Thoái hóa khớp (osteoarthritis) là một bệnh lý liên quan đến sự thoái hóa của sụn khớp và các cấu trúc xung quanh. Sụn khớp là lớp mô mịn và chắc bao phủ các đầu xương trong khớp, giúp giảm ma sát và hấp thụ lực khi các khớp di chuyển. Khi sụn khớp bị mòn dần theo thời gian hoặc do sự sử dụng quá mức, các đầu xương có thể cọ xát trực tiếp vào nhau, gây ra đau, sưng, và cứng khớp. Thoái hóa khớp thường xảy ra ở các khớp chịu trọng lượng lớn như khớp gối, hông và cột sống, nhưng nó cũng có thể ảnh hưởng đến khớp thái dương hàm.
Mối Quan Hệ Giữa Thoái Hóa Khớp và Viêm Khớp Thái Dương Hàm
Thoái hóa khớp có thể dẫn đến viêm khớp thái dương hàm. Khi sụn trong khớp thái dương hàm bị thoái hóa, các đầu xương của khớp này sẽ cọ xát vào nhau, gây ra viêm và đau. Quá trình viêm này có thể dẫn đến sưng tấy và cứng khớp, làm giảm khả năng vận động của hàm và gây ra các triệu chứng đặc trưng của viêm khớp thái dương hàm như đau khi nhai, nói hoặc mở miệng, và tiếng kêu lách cách khi di chuyển hàm.
Triệu chứng của bệnh thoái khóa hớp thái dương hàm
- Đau Mạn Tính: Đau nhức liên tục hoặc tái phát ở vùng hàm, tai hoặc thái dương.
- Cứng Khớp: Khó khăn khi mở miệng rộng hoặc khi nhai.
- Tiếng Kêu: Khớp phát ra tiếng lách cách hoặc kêu khi di chuyển.
- Giảm Chức Năng: Khó khăn trong các hoạt động hàng ngày như nhai, nói hoặc thậm chí ngáp
Viêm Khớp Dạng Thấp (Rheumatoid Arthritis – RA)
Viêm khớp dạng thấp (RA) là một bệnh tự miễn mãn tính, trong đó hệ miễn dịch tấn công nhầm vào các mô của chính cơ thể, đặc biệt là các khớp. RA thường ảnh hưởng đến các khớp nhỏ như khớp ngón tay và ngón chân, nhưng nó cũng có thể ảnh hưởng đến các khớp lớn và các cơ quan khác trong cơ thể.
Trong RA, quá trình viêm gây ra sự phá hủy sụn khớp và mô xương, dẫn đến đau, sưng, cứng khớp và mất chức năng khớp. RA có tính chất đối xứng, nghĩa là nó thường ảnh hưởng đến các khớp ở cả hai bên cơ thể cùng một lúc.
Mối Quan Hệ Giữa RA và Viêm Khớp Thái Dương Hàm (TMJ)
RA có thể dẫn đến viêm khớp thái dương hàm. Khi hệ miễn dịch tấn công khớp thái dương hàm, quá trình viêm xảy ra, gây tổn thương mô khớp, sụn và xương. Điều này dẫn đến sưng tấy, đau và cứng khớp, làm giảm khả năng vận động của hàm và gây ra các triệu chứng đặc trưng của viêm khớp thái dương hàm.
Triệu Chứng của Viêm Khớp Thái Dương Hàm Do RA
- Đau: Đau liên tục hoặc tái phát ở vùng hàm, thái dương hoặc tai.
- Cứng Khớp: Khó khăn khi mở miệng hoặc khi nhai.
- Tiếng Kêu: Khớp phát ra tiếng kêu khi di chuyển hàm.
- Sưng: Sưng tấy ở vùng khớp thái dương hàm.
- Giảm Chức Năng: Khó khăn trong các hoạt động hàng ngày như ăn, nói hoặc ngáp.
Chẩn Đoán
Chẩn đoán viêm khớp thái dương hàm do RA thường bao gồm:
- Khám Lâm Sàng: Bác sĩ sẽ kiểm tra khả năng di chuyển hàm và xác định các điểm đau.
- Xét Nghiệm Máu: Kiểm tra các dấu hiệu viêm và các kháng thể đặc trưng của RA (như yếu tố thấp khớp và kháng thể chống peptide citrullinated).
- Hình Ảnh Y Học: X-quang, CT scan hoặc MRI để quan sát cấu trúc khớp và phát hiện bất thường.
Nhiễm Khuẩn Khớp (Septic Arthritis) và Viêm Khớp Thái Dương Hàm
Nhiễm Khuẩn Khớp (Septic Arthritis)
Nhiễm khuẩn khớp (Septic Arthritis) là tình trạng viêm khớp do nhiễm vi khuẩn hoặc các vi sinh vật khác. Vi khuẩn có thể xâm nhập vào khớp qua máu, qua một vết thương hoặc qua phẫu thuật khớp. Khi vi khuẩn xâm nhập vào khớp, chúng gây ra viêm nhiễm mạnh mẽ, dẫn đến đau, sưng, đỏ và giảm chức năng khớp.
Mối Quan Hệ Giữa Nhiễm Khuẩn Khớp và Viêm Khớp Thái Dương Hàm (TMJ)
Nhiễm khuẩn khớp có thể dẫn đến viêm khớp thái dương hàm nếu vi khuẩn xâm nhập vào khớp này. Mặc dù khớp thái dương hàm không thường xuyên bị nhiễm khuẩn, nhưng khi xảy ra, nó có thể gây ra viêm nhiễm nghiêm trọng với các triệu chứng đau, sưng và giảm khả năng vận động.
Triệu Chứng của Viêm Khớp Thái Dương Hàm Do Nhiễm Khuẩn
- Đau: Đau dữ dội ở vùng khớp thái dương hàm, có thể lan ra xung quanh.
- Sưng: Sưng tấy ở vùng khớp, có thể kèm theo đỏ và nóng.
- Sốt: Sốt cao và cảm giác ốm yếu toàn thân.
- Khó Khăn Khi Ăn Nhai: Đau hoặc khó chịu khi nhai, nói hoặc mở miệng.
- Tiếng Kêu: Khớp có thể phát ra tiếng kêu khi di chuyển.
Chẩn Đoán
Chẩn đoán viêm khớp thái dương hàm do nhiễm khuẩn thường bao gồm:
- Khám Lâm Sàng: Bác sĩ kiểm tra khả năng di chuyển hàm, xác định các điểm đau và sưng.
- Xét Nghiệm Máu: Kiểm tra các dấu hiệu viêm và nhiễm trùng.
- Chọc Dịch Khớp: Lấy mẫu dịch từ khớp để xét nghiệm tìm vi khuẩn và xác định nguyên nhân nhiễm trùng.
- Hình Ảnh Y Học: X-quang, CT scan hoặc MRI để quan sát cấu trúc khớp và phát hiện bất thường.
Dấu Hiệu Nhận Biết Viêm Khớp Thái Dương Hàm (TMJ)
1. Đau Hoặc Khó Chịu ở Hàm
Đau hoặc khó chịu ở hàm thường xuất phát từ sự viêm nhiễm hoặc tổn thương trong khớp thái dương hàm. Khi khớp này bị viêm, các mô xung quanh trở nên sưng và nhạy cảm, gây ra cảm giác đau. Đau có thể tập trung ở vùng trước tai, nơi khớp thái dương hàm kết nối với xương sọ, và có thể lan ra các vùng xung quanh như cổ, vai, và đầu. Cảm giác đau thường tăng lên khi thực hiện các hoạt động như nhai, nói, hoặc thậm chí mở miệng rộng.
2. Khó Khăn Khi Mở Miệng
Khó khăn khi mở miệng là một dấu hiệu quan trọng của viêm khớp thái dương hàm. Viêm và sưng tấy trong khớp có thể làm hạn chế khả năng vận động của hàm, khiến việc mở miệng trở nên khó khăn và đau đớn. Một số người có thể không thể mở miệng rộng hơn một khoảng nhỏ, và tình trạng này có thể làm ảnh hưởng đến khả năng ăn uống và giao tiếp hàng ngày.
3. Tiếng Kêu Khi Di Chuyển Hàm
Khi khớp thái dương hàm bị viêm, sự mài mòn hoặc tổn thương sụn khớp có thể dẫn đến tiếng kêu lách cách hoặc tiếng nổ khi di chuyển hàm. Tiếng kêu này thường xảy ra khi mở miệng hoặc khi nhai. Tiếng kêu lách cách là do sự không đồng đều trong bề mặt khớp, còn tiếng nổ có thể là do sự trượt không đều của đĩa khớp trên bề mặt xương.
4. Sưng Tấy
Sưng tấy ở vùng khớp thái dương hàm là dấu hiệu của tình trạng viêm. Khi khớp bị viêm, các mô xung quanh trở nên sưng và có thể đỏ và nóng. Sưng tấy làm tăng cảm giác đau và khó chịu, và có thể làm hạn chế thêm khả năng vận động của hàm. Sưng cũng có thể làm cho khuôn mặt trông không đối xứng nếu chỉ có một bên khớp bị ảnh hưởng.
5. Đau Đầu
Viêm khớp thái dương hàm có thể gây ra đau đầu, thường là đau đầu do căng thẳng cơ. Cơn đau đầu này thường bắt đầu từ vùng thái dương hoặc sau gáy và có thể lan ra toàn bộ đầu. Đau đầu do TMJ thường kèm theo cảm giác căng cứng ở cơ cổ và vai, làm tăng thêm cảm giác khó chịu và mệt mỏi.
6. Ù Tai
Một số người bị viêm khớp thái dương hàm có thể trải qua cảm giác ù tai hoặc nghe thấy tiếng ù ù trong tai. Điều này xảy ra do vị trí gần nhau của khớp thái dương hàm và ống tai. Viêm và sưng tấy ở khớp có thể gây áp lực lên các cấu trúc lân cận, bao gồm cả ống tai, dẫn đến cảm giác ù tai hoặc giảm thính lực tạm thời.
7. Thay Đổi Khả Năng Nhai
Viêm khớp thái dương hàm có thể làm thay đổi cách răng tiếp xúc và khớp khi nhai. Người bệnh có thể cảm thấy rằng răng không khớp đúng cách, dẫn đến cảm giác nhai không đều hoặc không thoải mái. Một số người có thể phát triển thói quen nhai một bên hàm để tránh đau, điều này có thể làm tăng thêm căng thẳng và mệt mỏi cho các cơ và khớp khác.
8. Đau Cổ và Vai
Viêm khớp thái dương hàm có thể gây ra đau lan rộng xuống cổ và vai do sự căng thẳng và co cứng của các cơ liên quan. Khi khớp thái dương hàm bị viêm, các cơ xung quanh thường phải làm việc nhiều hơn để bù đắp cho sự suy giảm chức năng của khớp, dẫn đến căng cứng và đau ở cổ và vai. Điều này có thể làm tăng cảm giác khó chịu và ảnh hưởng đến khả năng hoạt động hàng ngày.
Mức độ nguy hiểm của bệnh viêm khớp thái dương hàm, nếu không được điều trị sớm
1. Đau Mạn Tính
Nếu không được điều trị sớm, viêm khớp thái dương hàm có thể dẫn đến đau mạn tính, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Đau mạn tính ở vùng hàm, đầu, cổ và vai có thể làm giảm khả năng làm việc, học tập và tham gia các hoạt động hàng ngày. Đau kéo dài cũng có thể gây ra tình trạng căng thẳng và mệt mỏi tinh thần, ảnh hưởng đến sức khỏe tâm lý của người bệnh.
2. Hạn Chế Vận Động Hàm
Tình trạng viêm và sưng tấy không được kiểm soát có thể dẫn đến sự cứng nhắc và hạn chế vận động của hàm. Điều này làm cho việc mở miệng, nhai và nói trở nên khó khăn và đau đớn. Trong trường hợp nghiêm trọng, người bệnh có thể mất khả năng mở miệng hoàn toàn, ảnh hưởng lớn đến khả năng ăn uống và giao tiếp hàng ngày.
3. Hỏng Khớp Vĩnh Viễn
Viêm khớp thái dương hàm không được điều trị kịp thời có thể gây ra tổn thương không thể phục hồi cho khớp. Sụn khớp có thể bị mòn và xương dưới sụn có thể bị biến dạng. Sự hủy hoại này có thể dẫn đến hỏng khớp vĩnh viễn, làm tăng nguy cơ cần phẫu thuật khớp để khôi phục chức năng.
4. Ảnh Hưởng Đến Khả Năng Ăn Uống và Tiêu Hóa
Khó khăn khi nhai và nuốt có thể dẫn đến việc lựa chọn thực phẩm bị hạn chế, làm giảm chất lượng dinh dưỡng. Một chế độ ăn uống không đủ dưỡng chất có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe khác, làm suy yếu cơ thể và làm trầm trọng thêm tình trạng viêm khớp. Ngoài ra, việc không nhai kỹ thức ăn có thể ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng.
5. Rối Loạn Giấc Ngủ
Đau và khó chịu do viêm khớp thái dương hàm có thể làm gián đoạn giấc ngủ, dẫn đến thiếu ngủ và mệt mỏi. Giấc ngủ không đủ và không chất lượng có thể làm giảm khả năng phục hồi của cơ thể, tăng cảm giác căng thẳng và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe toàn diện.
6. Nguy Cơ Viêm Nhiễm Lan Rộng
Trong trường hợp viêm khớp do nhiễm khuẩn, nếu không được điều trị kịp thời, nhiễm trùng có thể lan rộng và gây ra các biến chứng nghiêm trọng. Nhiễm trùng có thể lan vào máu, gây nhiễm trùng huyết (sepsis), một tình trạng đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời.
7. Ảnh Hưởng Tâm Lý
Đau mạn tính và hạn chế vận động do viêm khớp thái dương hàm có thể gây ra căng thẳng, lo lắng và trầm cảm. Tình trạng đau kéo dài và khó chịu liên tục có thể làm giảm chất lượng cuộc sống và gây ra các vấn đề tâm lý nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sự cân bằng tâm thần và tinh thần của người bệnh.
Điều trị sớm viêm khớp thái dương hàm có thể giúp ngăn ngừa những hậu quả nghiêm trọng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Các phương pháp điều trị như sử dụng thuốc giảm đau, vật lý trị liệu, và thay đổi thói quen hàng ngày có thể giúp kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa tổn thương thêm cho khớp. Việc thăm khám và điều trị kịp thời cũng giúp phát hiện và quản lý các nguyên nhân gốc rễ của viêm khớp, như viêm khớp dạng thấp hoặc nhiễm khuẩn, từ đó giảm thiểu nguy cơ biến chứng và tổn thương vĩnh viễn.
Cách Làm Giảm Tình Trạng Đau Khớp Thái Dương Hàm
1. Sử dụng thuốc giảm đau và chống viêm
Sử dụng các loại thuốc giảm đau không kê đơn như ibuprofen hoặc acetaminophen có thể giúp giảm đau và viêm. Đối với những trường hợp nghiêm trọng hơn, bác sĩ có thể kê đơn các loại thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) mạnh hơn hoặc thuốc giãn cơ để giảm căng thẳng cơ bắp xung quanh khớp thái dương hàm.
2. Chườm nóng và chườm lạnh
- Chườm Lạnh: Áp dụng túi đá lạnh lên vùng khớp thái dương hàm trong khoảng 15-20 phút có thể giúp giảm sưng và tê liệt cơn đau.
- Chườm Nóng: Sử dụng khăn ấm hoặc túi chườm nóng áp lên vùng khớp thái dương hàm có thể giúp thư giãn cơ bắp và giảm đau.
3. Vật lý trị liệu
Thực hiện các bài tập vật lý trị liệu do chuyên gia hướng dẫn có thể giúp cải thiện chức năng khớp, tăng cường cơ bắp và giảm đau. Các bài tập thường bao gồm kéo dài cơ hàm, xoa bóp và kỹ thuật thư giãn cơ.
4. Sử dụng nẹp hàm hoặc tấm chắn miệng
Sử dụng nẹp hàm hoặc tấm chắn miệng vào ban đêm có thể giúp giảm căng thẳng lên khớp thái dương hàm bằng cách giữ hàm ở vị trí đúng và ngăn ngừa nghiến răng.
5. Thay đổi thói quen ăn uống
Tránh nhai kẹo cao su và các loại thực phẩm cứng hoặc dính. Thay vào đó, nên ăn các loại thực phẩm mềm và cắt nhỏ thức ăn để giảm áp lực lên khớp thái dương hàm khi nhai.
6. Nghỉ ngơi, thư giãn
Căng thẳng có thể làm tình trạng đau khớp thái dương hàm trở nên tồi tệ hơn. Thực hiện các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga, hoặc hít thở sâu có thể giúp giảm căng thẳng và thư giãn cơ bắp xung quanh khớp.
7. Điều chỉnh tư thế ngồi
Giữ tư thế đúng khi ngồi và đứng có thể giúp giảm căng thẳng lên khớp thái dương hàm. Tránh ngồi hoặc nằm ở các tư thế không thoải mái trong thời gian dài.
8. Tránh các thói quen sinh hoạt không lành mạnh
Tránh các thói quen xấu như nghiến răng, siết chặt hàm, nhai bút hoặc nhai móng tay. Những thói quen này có thể làm tăng áp lực lên khớp thái dương hàm và làm tình trạng đau trở nên tồi tệ hơn.
9. Tư vấn và liệu pháp tâm lý
Nếu căng thẳng và lo lắng là nguyên nhân gây ra hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng đau khớp thái dương hàm, tham gia tư vấn hoặc liệu pháp tâm lý có thể giúp quản lý căng thẳng hiệu quả hơn.
10. Cần sự can thiệp từ Y tế
Trong những trường hợp nghiêm trọng hoặc khi các biện pháp tự chăm sóc không hiệu quả, có thể cần đến sự can thiệp của bác sĩ chuyên khoa. Bác sĩ có thể đề xuất các phương pháp điều trị như tiêm corticosteroids trực tiếp vào khớp hoặc thậm chí phẫu thuật để sửa chữa hoặc thay thế khớp bị tổn thương.
Nguồn tham khảo
- Mayo Clinic: TMJ disorders
- American Dental Association: Temporomandibular Joint Disorder
- National Institute of Dental and Craniofacial Research: TMJ Disorders
