Phân loại các bệnh lý liên quan đến dinh dưỡng
Chế độ dinh dưỡng không hợp lý là nguyên nhân tiềm ẩn dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe, từ những rối loạn nhẹ như táo bón, biếng ăn cho đến các bệnh mạn tính nguy hiểm như tim mạch, tiểu đường hay ung thư. Các chuyên gia hiện nay chia các bệnh liên quan đến dinh dưỡng thành hai nhóm chính dựa trên mức độ ảnh hưởng của dinh dưỡng đến sự khởi phát bệnh.
Thói quen ăn uống không hợp lý là nguyên nhân chính dẫn đến hàng loạt bệnh lý dinh dưỡng, cả cấp tính lẫn mạn tính, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người ở mọi lứa tuổi. Theo ThS.BS Nguyễn Anh Duy Tùng (Nutrihome), các bệnh lý dinh dưỡng được chia làm 2 nhóm:
- Nhóm bệnh liên quan trực tiếp đến dinh dưỡng: Biếng ăn, suy dinh dưỡng, thấp còi, thiếu vi chất, táo bón, thừa cân béo phì, bất dung nạp lactose…
- Nhóm bệnh liên quan gián tiếp đến dinh dưỡng: Đái tháo đường, tim mạch, tăng huyết áp, ung thư, loãng xương, viêm khớp, gan, thận, hen suyễn…
Các bệnh thường gặp:
- Suy dinh dưỡng, thấp còi, nhẹ cân: Gặp nhiều ở trẻ nhỏ, đặc biệt khi mẹ có chế độ ăn kém trong thai kỳ.
- Thiếu vi chất: Gây suy giảm miễn dịch, chậm phát triển, dễ mắc bệnh.
- Biếng ăn: Gây thiếu chất, dễ dẫn đến suy dinh dưỡng.
- Béo phì: Gia tăng do tiêu thụ nhiều chất béo, đường, gây nguy cơ mạn tính như tiểu đường, tim mạch.
- Táo bón: Ảnh hưởng đến tiêu hóa và sự phát triển của trẻ.
- Suy dinh dưỡng ở người già và phụ nữ mang thai: Gây mệt mỏi, miễn dịch yếu, tăng nguy cơ bệnh lý.
- Loãng xương: Do thiếu canxi, vitamin D hoặc rối loạn chuyển hóa.
Chế độ ăn thiếu khoa học như ăn nhiều dầu mỡ, thực phẩm chế biến sẵn, thiếu rau xanh và trái cây không chỉ gây bệnh mà còn làm trầm trọng tình trạng bệnh mạn tính. Bác sĩ khuyến cáo nên ăn đa dạng, đủ 4 nhóm chất, tăng cường rau củ quả, hạn chế muối, đường, chất béo bão hòa.
Nguồn: VnExpress.net – Những bệnh về dinh dưỡng phát sinh do ăn uống thiếu khoa học
Tầm quan trọng của chế độ dinh dưỡng hợp lý
Dinh dưỡng không chỉ là yếu tố hỗ trợ mà còn đóng vai trò trung tâm trong việc phòng ngừa và kiểm soát các bệnh lý nêu trên. Một thực đơn cân bằng, đủ chất, hạn chế đường – muối – chất béo xấu, giàu rau xanh và chất xơ là nền tảng quan trọng giúp duy trì sức khỏe toàn diện
Nhóm bệnh liên quan trực tiếp tới dinh dưỡng
Các bệnh thuộc nhóm này thường phát sinh do cơ thể thiếu hoặc dư thừa các dưỡng chất thiết yếu. Chúng ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển thể chất, tinh thần và khả năng miễn dịch của con người, đặc biệt là ở trẻ em và người cao tuổi.
1. Suy dinh dưỡng, thiếu cân và thấp còi
Suy dinh dưỡng thể thấp còi là tình trạng trẻ có chiều cao theo tuổi thấp hơn 90% so với tiêu chuẩn tăng trưởng bình thường. Đây là biểu hiện của thiếu dinh dưỡng kéo dài, thường gặp nhất ở trẻ dưới 3 tuổi. Nếu không được can thiệp kịp thời, tình trạng này có thể ảnh hưởng đến chiều cao ở tuổi trưởng thành, làm suy giảm thể lực, sức khỏe tổng quát và khả năng lao động sau này.
Đây là hậu quả của việc thiếu hụt năng lượng và các chất dinh dưỡng cơ bản như protein, chất béo và carbohydrate. Trẻ em sống trong điều kiện khó khăn, đặc biệt là dưới 5 tuổi (nhất là dưới 3 tuổi), có nguy cơ cao mắc các vấn đề này.
Ngoài ra, trẻ sinh ra từ mẹ có chế độ dinh dưỡng thiếu khoa học khi mang thai cũng dễ bị suy dinh dưỡng bẩm sinh.
Người lớn tuổi có bị suy dinh dưỡng không?
Người lớn tuổi hoàn toàn có thể bị suy dinh dưỡng, và thực tế, đây là một vấn đề sức khỏe đáng lo ngại nhưng thường bị bỏ qua. Khi cơ thể không được cung cấp đủ năng lượng, protein, vitamin và khoáng chất cần thiết, người cao tuổi dễ rơi vào tình trạng mệt mỏi kéo dài, suy giảm miễn dịch và sức đề kháng, dẫn đến nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng, loãng xương, sa sút trí tuệ hoặc làm trầm trọng thêm các bệnh lý mạn tính sẵn có.
Nguyên nhân suy dinh dưỡng ở người già rất đa dạng, bao gồm giảm cảm giác thèm ăn, rối loạn tiêu hóa, khó nhai nuốt do mất răng, tác dụng phụ của thuốc, trầm cảm, cô đơn hoặc giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng do quá trình lão hóa. Việc phát hiện sớm và điều chỉnh chế độ dinh dưỡng phù hợp là yếu tố quan trọng giúp cải thiện sức khỏe tổng thể và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi.
2. Thiếu vi chất dinh dưỡng và vitamin
Thiếu hụt các khoáng chất như sắt (Fe), kẽm (Zn), canxi (Ca), i-ốt (I), magiê (Mg), kali (K)… cùng các vitamin quan trọng như A, B, C, D, E, K có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi.
Dù không biểu hiện bằng cân nặng hay chiều cao bất thường, người thiếu vi chất thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, dễ mắc bệnh, chậm phát triển trí tuệ hoặc thể chất.
3. Biếng ăn
Biếng ăn không chỉ đơn thuần là ăn ít mà còn bao gồm cả việc mất hứng thú với ăn uống hoặc ăn trong tình trạng căng thẳng. Tình trạng này phổ biến ở trẻ nhỏ, nhưng khi xảy ra ở người lớn thường nghiêm trọng hơn và liên quan đến thiếu vi chất, rối loạn tiêu hóa hoặc nhiễm khuẩn kéo dài.
4. Táo bón
Táo bón là tình trạng đi tiêu ít hơn 3 lần mỗi tuần, phân khô cứng, gây đau khi đi ngoài, dễ gây nứt kẽ hậu môn. Đây là vấn đề thường gặp ở trẻ từ 2–6 tuổi, gây khó chịu và ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ dinh dưỡng cũng như sự phát triển thể chất.
5. Thừa cân và béo phì
Khi cơ thể hấp thụ lượng calo vượt quá nhu cầu, đặc biệt từ chất béo và đường, sẽ dẫn đến béo phì. Tình trạng này làm gia tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh mạn tính nguy hiểm như bệnh tim mạch, cao huyết áp, ngưng thở khi ngủ, tiểu đường và thậm chí là ung thư.
6. Loãng xương
Loãng xương xảy ra khi khẩu phần ăn thiếu canxi, vitamin D và magiê – những yếu tố quan trọng giúp duy trì mật độ xương. Ngoài ra, các rối loạn chuyển hóa cũng có thể gây loãng xương dù lượng vi chất đưa vào đã đầy đủ. Biểu hiện của bệnh là xương giòn, dễ gãy và đau nhức kéo dài.
Mất răng ở người cao tuổi không chỉ ảnh hưởng đến thẩm mỹ mà còn gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe tổng thể. Một trong những hệ lụy đáng lo ngại nhất là tình trạng suy dinh dưỡng, do mất răng làm suy giảm chức năng ăn nhai, từ đó ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa và hấp thu dưỡng chất.
Hậu quả của mất răng ở người cao tuổi
- Suy giảm chức năng ăn nhai: Khi mất răng, đặc biệt là răng hàm, khả năng cắn xé và nghiền nát thức ăn bị giảm sút đáng kể. Điều này khiến thức ăn không được nghiền kỹ trước khi vào dạ dày, gây khó khăn cho quá trình tiêu hóa và hấp thu dưỡng chất, dẫn đến nguy cơ suy dinh dưỡng .
- Tiêu xương hàm và biến dạng khuôn mặt: Sau khi mất răng, xương hàm tại vị trí răng bị mất sẽ dần tiêu biến do không còn nhận được kích thích từ lực nhai. Hiện tượng này dẫn đến hóp má, da mặt chảy xệ và khuôn mặt trông già nua hơn so với tuổi thật .
- Xô lệch răng và rối loạn khớp cắn: Mất răng tạo ra khoảng trống trên cung hàm, khiến các răng lân cận có xu hướng xô lệch vào vị trí đó, dẫn đến rối loạn khớp cắn. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến chức năng nhai mà còn gây đau nhức hàm và tăng nguy cơ mất thêm răng
- Ảnh hưởng đến phát âm và giao tiếp: Răng đóng vai trò quan trọng trong việc phát âm. Mất răng, đặc biệt là răng cửa, có thể khiến người cao tuổi nói ngọng, phát âm không rõ ràng, ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp và chất lượng cuộc sống
Mối liên hệ giữa mất răng và suy dinh dưỡng
Mất răng khiến người cao tuổi gặp khó khăn trong việc ăn nhai, dẫn đến việc tránh ăn những thực phẩm cứng, giàu dinh dưỡng như thịt, rau củ quả. Thay vào đó, họ thường chọn các món ăn mềm, dễ nuốt nhưng nghèo dinh dưỡng. Về lâu dài, khẩu phần ăn thiếu cân đối dẫn đến thiếu hụt protein, vitamin và khoáng chất cần thiết, gây ra tình trạng suy dinh dưỡng. Hậu quả là cơ thể mệt mỏi, suy giảm miễn dịch, dễ mắc bệnh và giảm chất lượng cuộc sống .
Giải pháp khắc phục
- Phục hình răng đã mất: Việc trồng răng giả, làm cầu răng hoặc cấy ghép implant giúp khôi phục chức năng ăn nhai, ngăn ngừa tiêu xương hàm và cải thiện thẩm mỹ khuôn mặt.
- Chế độ dinh dưỡng phù hợp: Người cao tuổi nên bổ sung các thực phẩm mềm, dễ nhai nhưng giàu dinh dưỡng như cháo, súp, sữa, trứng, cá và rau củ nấu chín. Ngoài ra, việc sử dụng các thực phẩm bổ sung vitamin và khoáng chất cũng cần được cân nhắc.
- Chăm sóc răng miệng định kỳ: Thăm khám nha khoa định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề về răng miệng và có biện pháp điều trị kịp thời, ngăn ngừa mất răng.
Người lớn tuổi bị suy dinh dưỡng cần bổ sung những gì
Nhiều gia đình hiện nay đang đối mặt với tình trạng người lớn tuổi ăn uống thiếu chất, dẫn đến sụt cân và suy giảm sức khỏe. Nguyên nhân thường gặp bao gồm răng yếu, tiêu hóa kém hoặc giảm cảm giác thèm ăn do tuổi tác. Những yếu tố này khiến việc ăn uống đủ chất trở nên khó khăn, làm tăng nguy cơ suy dinh dưỡng, ảnh hưởng đến khả năng vận động, phục hồi sức khỏe khi ốm và chất lượng cuộc sống nói chung.
Để cải thiện, người cao tuổi nên tăng lượng calo hàng ngày thông qua thực phẩm giàu dinh dưỡng. Những món ăn như trái cây, rau củ, ngũ cốc nguyên hạt, sữa và các sản phẩm từ sữa, hải sản và thịt nạc là những lựa chọn tốt, vừa cung cấp năng lượng, vừa bổ sung vitamin, khoáng chất và chất xơ. Trong khi đó, cần hạn chế thực phẩm có “calo rỗng” như đồ ngọt, thức ăn nhanh và đồ uống có đường.
Chất xơ đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tiêu hóa, cải thiện tình trạng táo bón và duy trì sức khỏe đường ruột. Ngoài ra, nó còn giúp kiểm soát đường huyết và giảm cholesterol, từ đó hỗ trợ phòng ngừa bệnh tim mạch. Việc bổ sung chất xơ từ rau củ, ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu và hạt là cần thiết trong khẩu phần hàng ngày của người cao tuổi.
Bên cạnh chất xơ, protein cũng đặc biệt quan trọng vì giúp duy trì khối cơ, hạn chế nguy cơ teo cơ – nguyên nhân phổ biến làm tăng nguy cơ té ngã ở người già. Protein nên được bổ sung đều đặn từ các nguồn động vật và thực vật như thịt, trứng, cá, sữa, đậu, hạt… đặc biệt trong các giai đoạn phục hồi sau bệnh hoặc phẫu thuật.
Vitamin B12 là dưỡng chất thiết yếu cho việc sản xuất tế bào máu và duy trì hoạt động của hệ thần kinh. Thiếu hụt vitamin này có thể gây ra nhiều triệu chứng như thiếu máu, tê tay chân, giảm trí nhớ và trầm cảm. Các thực phẩm từ động vật hoặc ngũ cốc tăng cường là nguồn cung cấp chính vitamin B12 cho người cao tuổi.
Song song đó, canxi và vitamin D cũng đóng vai trò không thể thiếu trong việc bảo vệ sức khỏe xương khớp. Việc bổ sung hai dưỡng chất này từ sữa, rau lá xanh, đậu phụ và cá béo sẽ giúp phòng ngừa loãng xương và giảm nguy cơ gãy xương ở người lớn tuổi.
Cuối cùng, việc tăng cường chất chống oxy hóa như vitamin C, E và các khoáng chất từ thực phẩm tươi, rau củ, trái cây nhiều màu sắc sẽ giúp người cao tuổi ngăn ngừa lão hóa và giảm nguy cơ mắc các bệnh mạn tính.
Tình trạng suy dinh dưỡng ở người cao tuổi hoàn toàn có thể cải thiện nếu được quan tâm đúng cách. Việc điều chỉnh chế độ ăn uống kết hợp tư vấn từ chuyên gia dinh dưỡng sẽ góp phần giúp người cao tuổi duy trì sức khỏe, sống vui, sống khỏe và gắn kết hơn với gia đình.
