Hội chứng miệng bỏng rát là gì
Hội chứng miệng bỏng rát là một tình trạng bất thường gây cảm giác đau rát hoặc bỏng ở miệng, thường không đi kèm với bất kỳ tổn thương thực thể nào. Đây không phải là một bệnh độc lập mà là tập hợp các triệu chứng xuất hiện theo cách đột ngột, đôi khi kéo dài hoặc tái đi tái lại. Cảm giác này có thể diễn ra ở nhiều vị trí trong khoang miệng như lưỡi, nướu, môi, mặt trong của má, hoặc vòm miệng. Trong một số trường hợp, cảm giác bỏng rát này lan tỏa khắp miệng, gây khó chịu như một “đám cháy rừng” (Mayo Clinic, 2023).
Theo thống kê, hội chứng miệng bỏng rát ảnh hưởng đến khoảng 2% dân số, với tỷ lệ mắc cao hơn ở phụ nữ so với nam giới. Tình trạng này không chỉ gây khó chịu tại chỗ mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống, làm giảm khả năng ăn uống, gây khó ngủ và gia tăng cảm giác lo âu hoặc trầm cảm (International Association for the Study of Pain [IASP], 2022).
Dấu hiệu và triệu chứng của hội chứng miệng bỏng rát
Hội chứng miệng bỏng rát thường gây ra một loạt các triệu chứng khó chịu, nổi bật nhất là cảm giác nóng rát hoặc bỏng, xuất hiện đột ngột và kéo dài. Triệu chứng này có thể tập trung tại một vị trí như môi, nướu, hoặc vòm miệng, nhưng trong trường hợp nặng hơn, có thể lan rộng khắp miệng. Người bệnh còn có thể cảm thấy khô miệng và khát nước thường xuyên.
Bên cạnh đó, hội chứng này còn ảnh hưởng đến vị giác, gây ra những cảm giác bất thường như vị đắng hoặc vị kim loại trong miệng. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, người bệnh có thể mất hẳn cảm nhận vị giác. Ngoài ra, cảm giác ngứa ran, châm chích, hoặc tê nhẹ trong miệng cũng thường gặp (American Academy of Oral Medicine [AAOM], 2023).
Điểm đặc biệt của hội chứng này là cường độ triệu chứng thường tăng dần trong ngày, bắt đầu ngay sau khi thức dậy và kéo dài đến tối. Đôi khi, các triệu chứng chỉ giảm nhẹ tạm thời khi người bệnh đang ăn hoặc uống. Một số trường hợp hiếm hoi, hội chứng có thể đột ngột biến mất như cách nó xuất hiện hoặc xuất hiện không đều, khiến người bệnh cảm thấy khó hiểu và khó dự đoán (National Institute of Dental and Craniofacial Research [NIDCR], 2023).
Nguyên nhân gây hội chứng miệng bỏng rát
Hội chứng miệng bỏng rát được chia thành hai loại chính dựa trên nguyên nhân: hội chứng nguyên phát và hội chứng thứ phát.
Hội chứng miệng bỏng rát nguyên phát
Khi không tìm thấy bất kỳ dấu hiệu bất thường nào qua các xét nghiệm lâm sàng hoặc cận lâm sàng, hội chứng miệng bỏng rát được coi là nguyên phát hoặc vô căn. Điều này có nghĩa là không rõ nguyên nhân cụ thể dẫn đến tình trạng này. Một số nghiên cứu cho thấy hội chứng này có thể liên quan đến các rối loạn thần kinh, đặc biệt là các dây thần kinh vị giác và cảm giác. Những rối loạn này có thể xảy ra ở cả mức độ ngoại biên (các dây thần kinh nằm ngoài não bộ) hoặc mức độ trung ương (các tế bào thần kinh trong não) (Bartoshuk et al., 2022).
Hội chứng miệng bỏng rát thứ phát
Hội chứng miệng bỏng rát thứ phát xảy ra khi tình trạng này là hệ quả của một bệnh lý hoặc vấn đề sức khỏe cụ thể. Một số nguyên nhân phổ biến gây hội chứng miệng bỏng rát thứ phát bao gồm:
- Khô miệng: Do tác dụng phụ của thuốc hoặc suy giảm chức năng tuyến nước bọt, khiến miệng thiếu độ ẩm tự nhiên.
- Nhiễm nấm miệng: Một số loại nấm, chẳng hạn như Candida albicans, có thể gây cảm giác bỏng rát và kích ứng miệng.
- Thiếu hụt vitamin và khoáng chất: Thiếu vitamin nhóm B (B1, B2, B6, B9, B12), sắt, hoặc kẽm có thể làm tăng nguy cơ mắc hội chứng này (Ship et al., 2023).
- Dị ứng thực phẩm hoặc hóa chất: Các chất phụ gia trong thực phẩm, hương liệu, hoặc mỹ phẩm có thể gây dị ứng và kích ứng vùng miệng.
- Trào ngược dạ dày-thực quản (GERD): Axit từ dạ dày trào ngược lên thực quản và miệng có thể gây ra cảm giác bỏng rát (NIH, 2022).
- Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc điều trị cao huyết áp hoặc thuốc kháng virus, có thể gây hội chứng này.
- Thói quen xấu: Cắn lưỡi, nghiến răng khi ngủ, hoặc sử dụng các sản phẩm không phù hợp như kem đánh răng chứa hóa chất mạnh cũng là những yếu tố nguy cơ.
- Rối loạn nội tiết tố: Các bệnh lý như suy giáp hoặc tiểu đường thường liên quan đến cảm giác bỏng rát trong miệng.
- Sau xạ trị: Xạ trị vùng đầu cổ có thể gây tổn thương niêm mạc miệng, dẫn đến cảm giác rát.
- Tâm lý căng thẳng: Lo âu, căng thẳng hoặc trầm cảm thường làm tăng cường độ triệu chứng.
Ngoài ra, sử dụng hàm giả không phù hợp hoặc răng giả gây kích ứng cũng có thể làm nặng thêm tình trạng này. Do liên quan mật thiết đến các bệnh lý hoặc tình trạng kể trên, hội chứng miệng bỏng rát thứ phát thường dễ nhận biết hơn thông qua việc tìm kiếm các nguyên nhân nền (AAOM, 2023).
Những yếu tố nào làm tăng nguy cơ mắc hội chứng miệng bỏng rát?
Hội chứng miệng bỏng rát dễ xảy ra hơn ở một số nhóm đối tượng nhất định, đặc biệt là phụ nữ trong giai đoạn tiền mãn kinh hoặc mãn kinh. Tuổi tác cũng là một yếu tố quan trọng, với nguy cơ mắc tăng cao ở những người trên 50 tuổi. Ngoài ra, tình trạng này còn thường xuất hiện sau khi người bệnh vừa trải qua một đợt ốm kéo dài, dẫn đến sự suy giảm sức đề kháng.
Các bệnh mạn tính như đau cơ xơ hóa, Parkinson, rối loạn tự miễn hoặc các bệnh liên quan đến hệ thần kinh cũng là những nguyên nhân tiềm ẩn làm tăng nguy cơ mắc hội chứng này. Ngoài ra, những người đã thực hiện các thủ thuật nha khoa, đặc biệt nếu có tổn thương niêm mạc miệng, cũng có thể gặp phải cảm giác bỏng rát kéo dài. Bên cạnh đó, các chấn thương tâm lý, căng thẳng, lo âu, hoặc trầm cảm cũng được ghi nhận là yếu tố góp phần vào sự phát triển của hội chứng miệng bỏng rát.
Hội chứng miệng bỏng rát được điều trị như thế nào?
Việc chẩn đoán hội chứng miệng bỏng rát đòi hỏi sự kết hợp giữa nhiều chuyên khoa vì tính chất phức tạp của nó. Để xác định nguyên nhân, bác sĩ thường tiến hành kiểm tra tổng quan vùng miệng, hỏi bệnh sử và các loại thuốc mà người bệnh đã sử dụng trước đó. Những thông tin liên quan đến triệu chứng và thói quen chăm sóc răng miệng của bệnh nhân cũng được xem xét kỹ lưỡng.
Ngoài các kiểm tra cơ bản, các xét nghiệm cận lâm sàng chuyên sâu thường được thực hiện để tìm kiếm nguyên nhân cụ thể. Xét nghiệm máu giúp phát hiện các vấn đề liên quan đến dinh dưỡng, như thiếu hụt vitamin hoặc yếu tố vi lượng. Sinh thiết mô hoặc nuôi cấy bệnh phẩm từ khoang miệng có thể được chỉ định nếu nghi ngờ nhiễm nấm hoặc vi khuẩn. Định lượng nước bọt giúp đánh giá chức năng tuyến nước bọt, trong khi chụp CT hoặc MRI giúp kiểm tra các tổn thương thần kinh hoặc bất thường về cấu trúc. Ngoài ra, các đánh giá tâm lý cũng có thể được thực hiện để phát hiện các yếu tố căng thẳng hoặc trầm cảm góp phần gây ra hội chứng này.
Những phương pháp nào dùng để điều trị hội chứng miệng bỏng rát?
Phương pháp điều trị hội chứng miệng bỏng rát phụ thuộc vào việc xác định được nguyên nhân cụ thể. Đối với hội chứng miệng bỏng rát thứ phát, việc điều trị tập trung vào các bệnh lý nền hoặc tình trạng gây ra triệu chứng. Điều này có thể bao gồm việc thay đổi thuốc, điều chỉnh thói quen sống, hoặc tránh các yếu tố kích thích như hút thuốc lá, uống đồ có cồn, và ăn thực phẩm cay nóng. Ngoài ra, sử dụng các loại vitamin hoặc bổ sung yếu tố vi lượng như sắt và kẽm có thể cải thiện tình trạng này. Việc giảm căng thẳng thông qua liệu pháp tâm lý hoặc thư giãn cũng mang lại hiệu quả tích cực.
Trong khi đó, hội chứng miệng bỏng rát nguyên phát không có cách chữa trị hoàn toàn. Tuy nhiên, một số phương pháp đã được thử nghiệm nhằm giảm bớt triệu chứng, mặc dù hiệu quả không đồng nhất giữa các bệnh nhân. Các biện pháp như sử dụng sản phẩm thay thế nước bọt hoặc kích thích bài tiết nước bọt bằng cách nhai kẹo cao su không đường có chứa sorbitol được khuyến nghị. Một số bệnh nhân sử dụng nước súc miệng đặc biệt hoặc chứa lidocain để giảm cảm giác khó chịu. Một số phương pháp điều trị bằng thuốc, bao gồm thuốc chống co giật, thuốc chống trầm cảm, hoặc thuốc giảm đau dây thần kinh, cũng được áp dụng.
Capsaicin, một chất chiết xuất từ ớt, được sử dụng như một liệu pháp giảm đau theo cơ chế ưu thế, trong khi liệu pháp tâm lý và thay đổi hành vi nhận thức có thể hỗ trợ bệnh nhân quản lý triệu chứng tốt hơn.
Những thói quen sinh hoạt nào giúp bạn hạn chế diễn tiến của hội chứng miệng bỏng rát?
Các thói quen sinh hoạt tích cực và biện pháp khắc phục tại nhà có thể giúp giảm bớt cảm giác khó chịu do hội chứng miệng bỏng rát gây ra. Việc uống nhiều nước mỗi ngày giúp cải thiện tình trạng khô miệng, đồng thời ngậm nước đá lạnh tạm thời làm dịu cảm giác bỏng rát. Tránh sử dụng thực phẩm và đồ uống có tính axit như cà chua, nước cam, chanh, nước giải khát có gas, hoặc cà phê là điều cần thiết để giảm kích ứng niêm mạc miệng. Các thức uống có cồn như rượu bia cũng nên được loại bỏ vì có thể làm nặng thêm triệu chứng.
Ngoài ra, việc không hút thuốc lá, tránh thức ăn cay nóng, và hạn chế sử dụng các sản phẩm có chứa quế hoặc bạc hà cũng mang lại hiệu quả tốt. Sử dụng kem đánh răng không chứa chất phụ gia, đặc biệt là các loại dành cho răng nhạy cảm, giúp giảm nguy cơ kích ứng miệng. Đồng thời, giảm căng thẳng thông qua các hoạt động thư giãn hoặc liệu pháp tâm lý cũng rất quan trọng trong việc kiểm soát hội chứng này.
Việc kết hợp các phương pháp điều trị y tế và thay đổi lối sống có thể cải thiện chất lượng cuộc sống cho những người mắc hội chứng miệng bỏng rát. Tuy nhiên, người bệnh cần tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn và điều trị phù hợp.
