Chứng rối loạn vị giác là gì
Rối loạn vị giác là tình trạng mất hoặc thay đổi khả năng cảm nhận mùi vị của thực phẩm. Điều này có thể do nhiều nguyên nhân như tuổi tác, hút thuốc, hóa chất, hoặc bệnh lý. Rối loạn này có thể khiến người bệnh không cảm nhận được một hoặc nhiều vị cơ bản. [1]. Cách nhận biết bị rối loạn vị giác chính là việc không còn cảm nhận được mùi vị thức ăn ngọt, mặn, đắng, chua… và không cảm thấy thức ăn ngon hay không ngon, mặc dù trước đây họ vẫn cảm nhận được bình thường.
Rối loạn vị giác có thể gây ra cảm giác nhạt miệng đối với người bệnh. Khi khả năng cảm nhận vị giác bị giảm hoặc mất, người bệnh có thể cảm thấy thức ăn trở nên nhạt nhẽo, không có hương vị. Điều này không chỉ làm mất cảm giác thưởng thức thức ăn mà còn có thể ảnh hưởng tiêu cực đến việc ăn uống, dẫn đến chán ăn và suy dinh dưỡng.
- Có thể bạn quan tâm:
Người bị rối loạn vị giác thường gặp phải các vấn đề sau:
- Mất hoặc thay đổi khả năng cảm nhận vị giác: Không cảm nhận được vị ngọt, chua, mặn, đắng.
- Thay đổi khẩu vị: Món ăn có thể có mùi vị khác lạ, thậm chí khó chịu.
- Chán ăn: Do không cảm nhận được hương vị, dẫn đến giảm cảm hứng ăn uống.
- Suy dinh dưỡng: Ăn ít và không đủ chất dinh dưỡng cần thiết
- Khó khăn trong việc ăn uống: Cảm giác thức ăn có mùi vị kim loại hoặc hôi.
- Ảnh hưởng tâm lý: Có thể dẫn đến trầm cảm hoặc lo âu do mất hứng thú với thức ăn.
- Tăng nguy cơ mắc các bệnh lý khác: Do thiếu dinh dưỡng và giảm khả năng miễn dịch.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng rối loạn vị giác
Tuổi tác (quá trình lão hóa tự nhiên)
Tuổi tác là nguyên nhân dẫn đến tình trạng rối loạn vị giác, do quá trình lão hóa tự nhiên làm giảm số lượng và chức năng của các tế bào vị giác. Sự suy giảm chức năng của các cơ quan cảm nhận, bao gồm cả dây thần kinh và tuyến nước bọt, cũng góp phần làm giảm khả năng cảm nhận vị giác. Những thay đổi này làm cho người lớn tuổi gặp khó khăn hơn trong việc phân biệt và cảm nhận các vị cơ bản như ngọt, chua, mặn, đắng
Để phân biệt hầu hết các hương vị, não cần thông tin về cả mùi và vị từ các thụ thể trong mũi và miệng. Biểu mô khứu giác trong mũi chứa các tế bào thần kinh chuyên biệt phát hiện mùi. Khi các phân tử trong không khí kích thích lông mao của các tế bào này, một xung thần kinh được gửi đến não, nơi nhận diện mùi. Thông tin cũng được lưu trữ ở thùy thái dương, liên kết với ký ức về mùi.Trên lưỡi, hàng ngàn nụ vị giác phát hiện năm vị cơ bản: ngọt, mặn, chua, đắng và umami. Các xung thần kinh từ nụ vị giác được truyền đến não qua dây thần kinh mặt và dây thần kinh lưỡi hầu. Mặc dù độ nhạy của các khu vực trên lưỡi khác nhau đối với từng vị, các vị này có thể được phát hiện trên khắp lưỡi, với sự đóng góp của sự khác biệt theo vùng là không đáng kể. Con người cảm nhận hương vị như thế nào – Tổng quan các bất thường về khứu giác và vị giác | Msdmanual
Sử dụng thuốc lá
Sử dụng thuốc lá gây rối loạn vị giác vì các hóa chất trong khói thuốc có thể gây tổn thương các tế bào vị giác và niêm mạc miệng. Khói thuốc lá chứa nhiều độc tố như formaldehyde và acrolein, làm giảm số lượng và chức năng của các nụ vị giác. Đồng thời, hút thuốc làm giảm lượng máu cung cấp cho các tế bào này, khiến chúng không được nuôi dưỡng đầy đủ, dẫn đến giảm khả năng cảm nhận mùi vị. Những tác động này gây ra sự mất mát hoặc thay đổi cảm nhận vị giác.
Tác dụng phục khi sử dụng thuốc
Tác dụng phụ của thuốc có thể gây rối loạn vị giác, do nhiều yếu tố khác nhau liên quan đến cách thuốc tác động lên cơ thể và các hệ thống cảm giác. Đây là một số lý do chính giải thích vì sao tác dụng phụ của thuốc có thể gây rối loạn vị giác:
1. Ảnh hưởng trực tiếp lên nụ vị giác
Một số loại thuốc có thể gây tổn thương trực tiếp đến các nụ vị giác trên lưỡi. Các tế bào vị giác rất nhạy cảm và dễ bị tổn thương bởi các hóa chất mạnh có trong một số loại thuốc. Ví dụ, thuốc hóa trị liệu dùng trong điều trị ung thư có thể gây tổn thương các tế bào nhanh chóng phân chia, bao gồm cả các tế bào vị giác.
2. Tác động lên hệ thần kinh
Một số thuốc có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh, bao gồm cả dây thần kinh liên quan đến cảm giác vị giác. Thuốc chống trầm cảm, thuốc chống động kinh, và một số loại thuốc kháng sinh có thể ảnh hưởng đến các dây thần kinh sọ, như dây thần kinh mặt (VII) và dây thần kinh lưỡi hầu (IX), làm giảm hoặc thay đổi cảm giác vị giác.
3. Khô miệng
Nhiều loại thuốc gây ra tình trạng khô miệng, làm giảm sản xuất nước bọt. Nước bọt rất quan trọng trong quá trình cảm nhận vị giác vì nó giúp hòa tan các chất hóa học trong thực phẩm, từ đó kích thích các nụ vị giác. Khi miệng bị khô, khả năng cảm nhận vị giác bị giảm sút đáng kể. Các thuốc gây khô miệng bao gồm thuốc lợi tiểu, thuốc chống histamine, và thuốc chống tăng huyết áp.
4. Ảnh hưởng đến thành phần hóa học của nước bọt
Một số thuốc có thể thay đổi thành phần hóa học của nước bọt, làm thay đổi cách các chất hóa học trong thực phẩm tương tác với các nụ vị giác. Thuốc chống ung thư và thuốc trị các bệnh lý tự miễn dịch có thể gây thay đổi này, dẫn đến sự thay đổi hoặc mất cảm giác vị giác.
5. Ảnh hưởng toàn thân
Các thuốc điều trị toàn thân, đặc biệt là những thuốc điều trị dài hạn, có thể gây ra những thay đổi hệ thống ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể, bao gồm cả hệ thống cảm giác vị giác. Ví dụ, các thuốc điều trị bệnh tiểu đường hoặc bệnh tuyến giáp có thể làm thay đổi quá trình chuyển hóa và hoạt động của các tế bào vị giác.
6. Ảnh hưởng tâm lý
Một số thuốc có tác dụng phụ gây ra các vấn đề về tâm lý như lo âu, trầm cảm, hoặc căng thẳng, có thể gián tiếp ảnh hưởng đến cảm giác vị giác. Các vấn đề tâm lý này có thể làm giảm cảm giác hứng thú với thức ăn và ảnh hưởng đến khả năng nhận biết các mùi vị.
7. Ảnh hưởng của thuốc qua trung gian hệ miễn dịch
Các thuốc ức chế miễn dịch, như corticosteroid hoặc các thuốc dùng trong điều trị các bệnh tự miễn, có thể làm thay đổi phản ứng miễn dịch trong cơ thể, bao gồm cả trong miệng và lưỡi, dẫn đến thay đổi cảm giác vị giác.
8. Tương tác giữa các thuốc
Khi sử dụng nhiều loại thuốc cùng một lúc, các tương tác thuốc có thể gây ra hoặc làm tăng nguy cơ rối loạn vị giác. Sự tương tác này có thể làm thay đổi cách các thuốc ảnh hưởng đến các tế bào vị giác hoặc hệ thần kinh liên quan đến vị giác. Sau đây là 1 số loại thuốc dẫn đến tình trạng rối loạn vị giác (Tham khảo từ nguồn Msd Manual [2])
- Thuốc kháng sinh
- Thuốc chống động kinh
- Thuốc chống trầm cảm
- Một số loại thuốc hóa trị nhất định
- Thuốc lợi tiểu
- Thuốc dùng để điều trị viêm khớp
- Thuốc tuyến giáp
Chấn thương ở vùng đầu hoặc vùng miệng
Chấn thương vùng đầu hoặc vùng miệng có thể gây rối loạn vị giác: Khi bị chấn thương, các dây thần kinh liên quan đến cảm giác vị giác, như dây thần kinh mặt (VII) và dây thần kinh lưỡi hầu (IX), có thể bị tổn thương. Các dây thần kinh này đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tín hiệu từ các nụ vị giác đến não. Nếu chúng bị tổn thương, khả năng truyền tín hiệu bị gián đoạn, dẫn đến giảm hoặc mất cảm giác vị giác.
Ngoài ra, chấn thương cũng có thể gây tổn thương trực tiếp đến các nụ vị giác trên lưỡi hoặc các mô mềm trong miệng. Các tế bào vị giác rất nhạy cảm và dễ bị tổn thương khi có va chạm mạnh hoặc vết thương. Khi các nụ vị giác bị tổn thương, khả năng cảm nhận hương vị của người bệnh sẽ bị ảnh hưởng, dẫn đến rối loạn vị giác.
Một số chấn thương nặng có thể gây ra các vết thương hoặc nhiễm trùng, làm thay đổi môi trường miệng và ảnh hưởng đến chức năng vị giác. Nhiễm trùng có thể gây viêm và làm giảm số lượng nụ vị giác hoạt động, gây cảm giác nhạt miệng hoặc mất vị giác.
Dấu hiệu nhận biết tình trạng mất vị giác
Chứng rối loạn vị giác
Chứng rối loạn vị giác khiến miệng luôn có một vị dai dẳng át tất cả các vị khác, làm cho tất cả đồ ăn nêm nếm có vị giống nhau. Những người mắc chứng này thường mô tả mùi vị trong miệng là ôi, hôi, mặn, chua, hoặc giống vị kim loại. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến cảm giác thưởng thức thức ăn mà còn gây khó chịu và có thể dẫn đến chán ăn.
Những mô tả về mùi vị này cho thấy sự biến đổi hoặc rối loạn trong cảm nhận vị giác, có thể do tổn thương nụ vị giác, dây thần kinh, hoặc do tác động của các yếu tố khác như bệnh lý hay tác dụng phụ của thuốc. Điều trị kịp thời và đúng cách là cần thiết để khắc phục tình trạng này và cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Chứng giảm vị giác
Chứng giảm vị giác là tình trạng mất một phần khả năng cảm nhận một số vị nhất định. Người bị mắc chứng này có thể không cảm nhận được các vị chính như đắng, chua, mặn, ngọt, và umami (vị ngọt thịt). Điều này gây ra khó khăn trong việc thưởng thức và phân biệt hương vị của các loại thực phẩm khác nhau, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và có thể dẫn đến chán ăn hoặc suy dinh dưỡng.
Chứng rối loạn khướu giác
Khứu giác đóng vai trò quan trọng trong cảm nhận hương vị, vì nó liên quan đến lưỡi, cổ họng, vòm miệng và mũi. Người bị mất một phần hoặc toàn bộ khứu giác có thể cảm thấy như lưỡi mất vị giác. Việc này ảnh hưởng đáng kể đến cảm nhận thức ăn và chất lượng cuộc sống.
Điều trị rối loạn vị giác như thế nào
Việc điều trị rối loạn mùi vị dựa trên nguyên nhân gây ra, với các phương pháp chủ yếu như sau [3]:
Phương pháp nội khoa
- Điều trị bệnh lý vùng mũi xoang: Sử dụng thuốc kháng histamin, thuốc xịt tại chỗ hoặc thuốc chống sung huyết để điều trị giảm khứu giác và rối loạn vị giác do bệnh lý vùng mũi xoang.
- Viêm nhiễm vùng miệng do vi trùng, vi nấm: Sử dụng các biện pháp kích thích tiết nước bọt, nước bọt nhân tạo, vệ sinh răng miệng sạch sẽ, và loại bỏ những kích thích tại chỗ. Nếu cần, có thể sử dụng hàm giả để hỗ trợ.
- Rối loạn nội tiết: Điều trị rối loạn nội tiết bằng cách thay thế hormone thích hợp.
Các phương pháp khác
- Thay thế thuốc: Thay thế những loại thuốc gây rối loạn mùi vị nếu có thể.
- Bổ sung dinh dưỡng: Bổ sung các chất dinh dưỡng cần thiết để hỗ trợ chức năng vị giác và khứu giác.
- Thay đổi thói quen ăn uống: Ăn chậm và nhai kỹ để làm tăng giải phóng hóa chất vị giác và tăng tiết nước bọt, giúp cải thiện cảm nhận hương vị.
Nguồn tham khảo:
[1] Person. (2008). Chứng rối loạn vị giác là gì? Retrieved from https://suckhoedoisong.vn/chung-roi-loan-vi-giac-la-gi-1692690.htm
[2] Tổng quan các bất thường về khứu giác và vị giác – Rối loạn về Tai Mũi Họng. (n.d.). Retrieved from https://www.msdmanuals.com/vi/professional/r%E1%BB%91i-lo%E1%BA%A1n-v%E1%BB%81-tai-m%C5%A9i-h%E1%BB%8Dng/ph%C6%B0%C6%A1ng-ph%C3%A1p-ti%E1%BA%BFp-c%E1%BA%ADn-v%E1%BB%9Bi-b%E1%BB%87nh-nh%C3%A2n-v%E1%BB%9Bi-tri%E1%BB%87u-ch%E1%BB%A9ng-m%C5%A9i-h%E1%BB%8Dng/t%E1%BB%95ng-quan-c%C3%A1c-b%E1%BA%A5t-th%C6%B0%E1%BB%9Dng-v%E1%BB%81-kh%E1%BB%A9u-gi%C3%A1c-v%C3%A0-v%E1%BB%8B-gi%C3%A1c
[3] Rối loạn mùi vị: Những điều cần biết. (n.d.). Retrieved from https://www.vinmec.com/vi/tin-tuc/thong-tin-suc-khoe/suc-khoe-tong-quat/roi-loan-mui-vi-nhung-dieu-can-biet/
